Stoma ile yaşam

Stoma ile yaşam aslında insanların gözünde büyüttüğü kadar zor bir durum değildir. Stoması olan bireyler bazı basit hususlara dikkat ederek normal yaşamlarını pekala sürdürebilirler. Bu bağlamda, stoma bakım uzmanı tarafından uygun eğitimin verilmesi ve uzman ile sürekli temas halinde olunması büyük önem taşır. Stoması olan bireylerin normal günlük faaliyetlerinde nelere dikkat etmeleri gerektiğini özetleyelim.

Beslenme

Ameliyattan sonraki ilk haftalık süreç özel önem taşır çünkü bu süre ince bağırsakların yeni sisteme uyum sağlaması için gerekli süredir. Bu süreçte, özellikle ince bağırsak tipi stoması olan hastalarda, besinlerin emilimi aksadığı için ciddi sıvı ve elektrolit kayıpları meydana gelebilir. Bu durumdan en sık etkilenen organlar böbreklerdir. Bu nedenle, bu tip hastaların yeterli miktarda sıvı tüketmesi önerilir.

Eğer özel bir durum (tıkanıklık bulguları, uzun ameliyat süresi vb.) söz konusu değil ise, stoması olan hastalar ameliyattan altı saat sonra beslenmeye başlayabilirler. Ameliyattan sonraki ilk iki gün boyunca sulu, yumuşak diyet tercih edilir; eğer hastada herhangi bir sıkıntı ortaya çıkmazsa da katı gıdalara geçilir.

İnce bağırsak tipi stomalarda, yukarıda da bahsi geçtiği üzere, erken dönemde en önemli sorun sıvı ve elektrolit kayıplarıdır. Eğer bu kayıplar ciddi düzeyde ise, hastaya bağırsak hareketlerini yavaşlatacak ilaçlar başlanır; böylece, stomadan kayıplar bir nebze kontrol altına alınmış olur.

Taburculuk sonrasındaki beslenme protokolü hastaya özel oluşturulmalıdır ancak genel prensipler aynıdır. Öğünlerin porsiyonları azaltılır ve üç öğün yerine 5-6 öğün yemek yenir. Yatmadan dört saat önce katı gıda tüketimini bitirmiş olmanız önerilir. Öğün saatlerinizin belirli olması ileostominizin düzenli çalışmasını sağlayacaktır. Ayrıca bu sayede gaz oluşumu daha az görülecektir.

Erken dönemde posa içermeyen, protein, vitamin ve mineraller, karbonhidrat ve yağ dengesinin sağlandığı bir beslenme şekli benimsenmelidir. Lif içeren, gaz ve ishal (çok şekerli yağlı yiyecekler, süt ve süt ürünleri, çiğ sebze ve meyveler) yapan gıdalardan uzak durulmalıdır. Taburcu sonrası, diyetinize dahil edeceğiniz gıdaları tek olarak denemeniz, sindirim ile ilgili sorun oluşturmuyorsa devam etmeniz önerilir. Bu arada, günlük en az 6-8 bardak sıvı tüketmeniz önemlidir.

Stoması olan hastalar beslenmeye bağlı sorunlar yaşayabilirler. Bunlar arasında en önemlisi bağırsak tıkanıklığıdır. Bağırsak tıkanıklığı en sık ilişkisi olan besinler çiğ meyveler (muz hariç), meyve çekirdekleri ve kabukları, kereviz, patlamış mısır, fındık, kurutulmusş meyveler, konserve, ananas, kepekli yiyecekler, mantar, lahana, enginar yer alır. Sıcak bir banyo karın kaslarının gevşemesi sağlanarak gıda engelinin stomaya geçmesi kolaylaştırılabilir. Sıcak sıvılar içme, diz-göğüs pozisyonunda yatarken stoma çevresine masaj yapmak da yararlı olabilir. Tıkanma birkaç saat içinde çözülmezse, kusma ile birlikte kuvvetli karın ağrısı gelişirse durumu hekiminize ve stoma bakım hemşirenize acilen bildirmeniz gerekir.

Bağırsak enfeksiyonları, kemoterapi ve radyoterapi gibi nedenlerle beslenmenizden bağımsız olarak stoma içeriği tamamen sıvı olabilir. Bu durum, yukarıda bahsi geçtiği üzere, ciddi sıvı ve elektrolit kayıpları ile sonuçlanabilir. Patates püresi, olgun muz, haşlanmış beyaz pirinç, şekersiz elma yenilmeli ve sıvı alımı artırılmalıdır. Elbette ki sıvı tüketimini de önem gösterilmelidir. Ayrıca baharatlı yiyeceklerden, meyve ve sebzelerden, meyve sularından, sütlü yiyeceklerden uzak durulmalıdır. Eğer bu beslenme önerileri ile düzeltilemezse, hastaneye yatış nedeni olabilir.

İnce bağırsak tip stomalardan farklı olarak, kalın bağırsak tipi stomalarda (kolostomiler) ise beslenme ile ilgili ciddi kısıtlamalara gerek yoktur. Sadece dengeli ve düzenli beslenme önerilir.

Koku sorunu

Stoma ürünleri kokuyu kontrollü bir şekilde karbon filtreden uzaklaştırır. Fakat stoma bakımının uygun yapılmadığı, boşaltma işlemi sonrası bulaş olduğu, filtrenin tıkandığı, sızıntı olduğu durumlarda koku rahatsız edici olabilir. Koku giderici torba sistemi içine uygulanan deodorantlar kullanılabilir, filtrenin etkinliği için torba değişim sıklığı gereksinime göre artırılabilir.

Peynir, soğan, yumurta, balık, kuru fasulye, kuşkonmaz gibi kokuyu artıran yiyecekleri tüketebilirsiniz ancak kokunun daha fazla olacağını bilmelisiniz. Bu nedenle, koku azaltan yiyecekleri tüketmeniz faydalı olabilir ki bu tip besinler arasında en sık tercih edilenler yoğurt, ayran, maydanoz ve kızılcık suyudur.

Uyum sorunu

Stomanın yaşamınıza etkisini belirleyen en önemli unsur, bedeninizdeki bu değişimi nasıl algıldığınız ve ne kadar önemsediğinizdir. Yaşam kalitenizi, iş yaşamınızı, aile yaşamınızı nasıl etkileyeceğine ve ne kadar etkileyeceğine siz karar verirsiniz. Unutmamanız gereken nokta, stomanın sizin sağlığınız için orada olduğudur.

Öncelikle stomanız olduğu için kendinizi bağımlı hissetmekten kurtulmanız gerekir. Eğer fiziksel, zihinsel, psikolojik bir engeliniz yoksa, stoma bakımınızı bizzat üstlenmelisiniz. Nitekim, stoma ürünleri buna uygun olarak tasalanmıştır. Stoma bakımına uyum sağlamanız birkaç haftayı alabilir ancak bunu başarabileceğinize dair hiçbir şüpheniz olmasın.

Stoma ile yaşama uyum sağlanması süreci kişiden kişiye farklılık gösterir. Bu süreçte stoma terapi hemşireniz ve gerekli görülür ise psikolojik danışmanlık almanız önerilebilir. Kendi duygu ve düşüncelerinizi ifade etmeniz, açık olmanız önemlidir.

Fiziksel aktivite

Ameliyat sonrası fiziksel aktivite yasağı sadece ağır sporlar ve karın kaslarını zorlayacak faaliyetler için geçerlidir. Bu durum fıtık riskini artıracağı için önerilmez. Egzersizlerinize hastalık ile ilişkili bir engel yoksa iki hafta sonra başlayabilirsiniz. Hatta yürüyüş, yüzme, tenis ve size öğretilecek olan kas gücünüzü artıracak egzersizleri düzenli yapmanız önerilir.

Normal hayata dönüş

Ameliyat sonrası yapılan kontrol muayeneniz sonrası bir engel görülmez ise işinize dönmenizde sakınca yoktur. İş ortamınızda uygun şartları sağlamanız ile ilgili öneriler yapılabilir; örneğin, yanınızda yedek malzeme ve giysi bulundurmanız kendinizi daha güvende hissetmenizi sağlayacaktır. Ağır bir işiniz var ise sizin çalışma koşullarınız öz önünde bulundurularak öneriler yapılacaktır.

Banyo

Stoma torbanız takılı iken ya da torbanızı çıkararak banyo yapabilirsiniz. Banyonuzu ayakta duş şeklinde ya da oturarak ılık su ile yapabilirsiniz. Eğer stomanız ince bağırsak tipi ise, banyo sırasında torbanız takılı olmalıdır. Buna karşın, kalın bağırsak tipi stomalarda banyonuzu torbalı veya torbasız olarak yapabilirsiniz. Sabun ve su stomanıza zarar vermez, içine kaçmaz. Dikkat etmeniz gereken hususlar şöyle özetlenebilir:

• Stoma bölgesine kese yapmaktan kaçınınız,
• Mutlaka her banyodan sonra torbanızı değiştiriniz,
• Adaptörün cildinize yapışmasına engel olacağı için stoma çevresine yağlı kremler sürmeyiniz,
• Adaptörü takmadan önce cildinizi iyice kurulayınız,
• Stomanız en az aktif iken banyo veya duş yapınız.

Giyim

Giyim şeklini değiştimenize gerek yoktur. Stoma üzerine baskı yapan, travmaya neden olan sert kemer ve giysi denk gelmemelidir.

Tatil ve seyahat

Kendinizi iyi hissettiğiniz ve stoma bakımını yapabildiğiniz sürece tatile çıkmanızda herhangi bir sakınca yoktur. Uçak seyahatlerinizde kabin basıncından dolayı fazla gaz oluşabileceğinden yolculuk esnasında gazlı ya da asitli yiyecekleri tüketmeyiniz, torbanızı kontrol edip içindeki gazı boşaltınız.

Cinsel yaşam

Stoma cinsel hayatınızı sürdürmeye engel değildir. Cinsel ilişki stomaya zarar vermez. Ancak stomalı bireylerde karın bölgesinin hassas olması, yara iyileşmesi, bireyin geçirdiği ameliyat nedeniyle halsizlik olması gibi nedenlerden dolayı cinsel yaşam kesintiye uğrayabilir. Stomalı bireylerin ameliyattan sonra bu konuda biraz zamana ihtiyaçları vardır. Eşler arasında kurulan uygun ilişki yalnızlık, sinirlilik, öfke, hayal kırıklığı gibi olumsuz duyguları da azaltabilmektedir. Bu konuyu görmezden gelmek yerine, mutlaka hekiminizden ve stoma terapi hemşirenizden yardım almanız gerekir.

Gebelik

Stoma gebeliğe engel değildir. Gebe kalmayı planlıyorsanız hekiminize danışmalısınız. Karın içi yapışıklıklar, hastalık ilişkili tedaviler gebeliği ertelemenizi gerektirebilir.

Gebelik sırasında karındaki büyüme sürecinde stoma çapında ve şeklinde değişiklik olabileceğinden uygun adaptör ve torba seçilmelidir. Ayrıca stomayı görmek zorlaşacağı için, stoma bakımı ayna karşısında ya da başkasından yardım alınarak yapılabilir.

İlaçlar

Herhangi bir sebep ile size ilaç önerilirse, stomanız olduğunu muhakkak belirtiniz. Örneğin ince bağırsak tipi stoması olan bireylerde emilimi bağırsaktan olan ilaçların etkinliği azalabilir veya yok olabilir. Doğum kontrol hapı kullanıyorsanız, doz ayarlaması yapılmalı ve torbanızı ilaç görme ihtimaline karşı kontrol etmelisiniz.

İbadet

Türkiye Diyanet Kurumu stomalı olmanın abdest almak ve namaz kılmak için bir engel oluşturmadığı yönünde karar bildirmiştir. İbadet esnasında torbanıza gaz ya da dışkı gelmesi ibadetinizi olumsuz etkilemez. Günlük bakımınızı yaptıktan sonra abdest alıp ibadetinizi yapabilirsiniz.

Stomalı olmanız oruç tutmanıza engel değildir. Ancak oruç tutmak bazı sakıncalar doğurabilir. Özellikle yetersiz sıvı alımı ve iftarda aşırı yemek yenmesi tıbbi sorunlara yol açabilir. Bu yüzden oruç tutmak istediğinizde mutlaka hekiminize ve stoma bakım hemşirenize danışmalısınız.