Kronik Pankreatit

Kronik pankreatit sıklığı ile ilgili çok az veri mevcuttur. Kronik pankreatite en sık yol açan etken alkolizm olduğu için, alkolün yoğun olarak tüketildiği toplumlarda hastalığın bariz bir şekilde daha sık görüldüğü bilinmektedir. Özellikle alkolle birlikte yoğun sigara içiminin olduğu toplumlarda ise bu sıklık daha da artar.

İlk sırada olan alkolizm yer alır. Kronik pankreatit riskindeki artış kullanılan alkol miktarı ve kullanımın sürekliliği ile orantılıdır. Diğer önemli etken ise sigara bağımlılığıdır. Kronik pankreatitin diğer nedenleri şu şekilde özetlenebilir:

Tekrarlayan akut pankreatit atakları
Herediter pankreatit (kalıtsal bir pankreas hastalığı)
Otoimün pankreatit (romatizmal tipte bir pankreas hastalığı)
Pankreas divizum (doğumsal bir anomali)
İdyopatik (nedeni belirsiz)

En sık ve en önemli şikayet karın ağrısıdır. Ağrı yoğun olarak üst karında hissedilir ve sırta doğru yansır. Künt, keskin ve bunaltıcı tarzdadır. Yemeklerle birlikte tetiklenir ve şiddetlenir. Aralıklı veya sürekli olabilir.

Pankreas enzimlerinin yetersiz üretimi sonucunda karında rahatsızlık hissi, şişkinlik, karın ağrısı ve yağlı dışkılama gibi şikayetler ortaya çıkabilir. Kilo kaybı oldukça sıktır çünkü hastalar ağrı nedeniyle yemekten kaçınırlar. Yine pankreastaki hormon üreten hücrelerin yıkımına bağlı olarak hastalarda diyabet gelişebilir.

Kronik pankreatitin seyri sırasında birçok sorun ortaya çıkabilir. Bunlar arasında en sık görülenler psödokist oluşumu, safra yolu tıkanıklığı ve buna bağlı sarılık, onikiparmak bağırsağında darlık ve buna bağlı kusma, çevredeki büyük damarlarda kanama ve pıhtılaşmadır.

Pankreasın derin yerleşimi, gaz gölgeleri ve hastanın fiziksel yapısı gibi olumsuz faktörler nedeniyle karın ultrasonografisi en düşük doğruluğa sahip yöntemdir. Mükemmel koşullar olsa dahi karın US ile görülen bulguların büyük bir kısmı KP için duyarlı ve özgün değildir. 

BT (Bilgisayarlı Tomografi) ilk ve en sık tercih edilen görüntüleme yöntemidir. Ayrıca BT hastalığın takibinde ve tedavi planının yapılmasında da en sık tercih edilen araçtır.

MR (Manyetik Rezonans Görüntüleme), pankreas dokusu ve kanalı ile ilgili ayrıntılı bilgi edinilmesini sağlar.  Bir zamanlar kronik pankreatit tanısında altın standart olarak kabul edilen ERKP (Endoskopik Retrograt KolanjiyoPankreatografi) günümüzde artık yerini BT ve MR gibi daha masum inceleme yöntemlerine bırakmıştır. 

EUS (Endoskopik ultrasonografi) kronik pankreatitin teşhisinde ve takibinde kullanılan önemli bir tanı aracıdır. EUS hem pankreas kanalını hem de pankreas dokusunu mükemmel değerlendirme olanağı sağlar.

Kronik pankreatitte pankreasın işlevlerinde değişken derecelerde kayıp meydana gelir. Bu işlevleri değerlendiren testler kronik pankreatit teşhisi ve takibinde kullanılabilirler. Bunlar arasında pankreas enzimlerinin düzeylerinin ölçümü ve dışkıdaki yağ miktarının ölçümü gibi testler yer alır. 

Evet. Kronik pankreatit pankreas kanseri için önemli bir risk faktörüdür. Özellikle bazı kronik pankreatit tiplerinde (herediter pankreatit gibi) ve tanıdan sonraki ilk 10 yıl içinde, pankreas kanseri gelişme riski normal bireylere kıyasla belirgin ölçüde yüksektir.

Kronik pankreatit tedavi edilebilir bir hastalık değildir. Belirgin şikayetleri olmayan ve sorun oluşmamış hastalarda hiçbir tedavi uygulanmaz çünkü tedavide amaç hastanın şikayetlerini gidermek ve yaşam kalitesini artırmaktır. Tedavi gerektiren şikayetlerin başında ağrı gelir. 

Hastaların, özellikle de değiştirilebilir etyolojik nedenlere veya risk faktörlerine sahip olanların, yaşam tarzı değişikliğine gitmesi oldukça önemlidir. Alkol ve sigara kullanan hastaların bu alışkanlıklarını terk etmesi için çaba gösterilmelidir çünkü bu alışkanlıkların terk edilmesi, başta ağrı olmak üzere, şikayetlerin hafiflemesini sağlar. Ayrıca hastaların diyetleri ile ilgili düzenlemeler yapılması önemlidir. 

Kronik pankreatite bağlı ağrının en sık nedeni pankreas kanalında oluşan taşların kanalı tıkamasıdır. Bu taşlar taş kırma (ESWL-Extracorporeal Shock Wave Lithotripsy), endoskopik ve cerrahi yöntemlerle tedavi edilirler. ESWL, pankreas ana kanalı taşlarının tedavisinde altın standart yöntem olarak kabul edilir ve tedavide tek başına veya girişimsel ERKP ile birlikte kullanılabilir.

Ağrının tıbbi tedavisinde ilaçlardan da faydalanılır. Bu amaçla morfin türevi ilaçlar da dahil olmak üzere güçlü ağrı kesiciler kullanılır. Ağrının ilaçlarla kontrol altına alınamadığı durumlarda pankreasa giden sinirlere müdahale edilebilir (çölyak pleksus blokajı veya nörolizi ve torakoskopik splenknektomi). 

Kronik pankreatitte ağrıya sahip hastaların önemli bir kısmı er ya da geç cerrahi dışı tedavilerden fayda görmez hale gelirler. Cerrahi tedavi gerekçesi kabul edilen durumlar şunlardır:

Herediter pankreatit teşhisi,
Pankreas kanserinin dışlanamaması,
Şiddetli morfin bağımlılığı veya ciddi yaşam kalitesi bozukluğu,
Tıbbi ve endoskopik tedaviye yanıtsızlık.

Pankreasın sindirim ile görevli kısmının yetmezliği (ekzokrin yetmezlik) için pankreas enzimlerini içeren ilaçlar kullanılır. Tedavi başarısı kendini şikayetlerin ortadan kalkması ve beslenme ölçütlerin düzelmesi ile belli eder. Pankreasın hormonlardan sorumlu kısmının yetmezliği (endokrin yetmezlik) kendini genellikle diyabet şeklinde gösterir ve tedavisi de diyabet gibi yapılır.

Kronik pankreatitte psödokist (pankreas sıvısı içeren birikimler) gelişimi sıktır. Şikayete veya soruna yol açan psödokistlerin tedavi edilmesi gerekir. Psödokist tedavisinde en sık kullanılan yöntem endoskopik tedavidir.

Kronik panreatite bağlı gelişen diğer sık bir sorun da safra yolu darlığıdır ve buna bağlı sarılıktır. Bu hastalarda herhangi bir tedavi öncesinde mutlaka pankreas kanserinin dışlanması gerekir. Bu olasılığın tamamen dışlanamadığı durumlarda cerrahi tedavi tercih edilir. Safra yolu darlıkları genellikle endoskopik veya cerrahi yolla tedavi edilirler.

Kronik pankreatit yakın ve düzenli takip gerektiren bir hastalıktır. Bunun en önemli nedeni pankreas kanseri riskinin normalden yüksek olmasıdır. İkinci bir önemli neden ise, kronik pankreatite bağlı sorunların erken dönemde tanımlanması ve uygun şekilde tedavi edilmesinin hastalığın seyri açısından ciddi öneme sahip olmasıdır.

Kronik pankreatit takibinde en sık kullanılan yöntemler yine görüntüleme yöntemleridir. Bunlar arasında da en sık BT ve EUS tercih edilir.